Ülkemizdeki Gelişmeler

Dünyadaki gelişmeler bu şekilde özetlenirken, ülkemizdeki gelişmelere de göz atmakta fayda var. Bu konuda yine önemli kaynaklardan biri, MPM’de Teknik Müşavirlik görevini başarıyla tamamlamış olan Sn. Mesut Odabaşı’nın paylaşımlarıdır[1]:

“Verimlilikten ilk kez 1923’ün hemen başlarındaki İzmir İktisat Kongresi’nde söz edilmiş. Daha sonra, 1930’larda kurulmaya başlayan kamu işletmeleri için, adı konulmadan da olsa, verimliliğin çalışma ilkeleri arasında düşünüldüğü ve/veya dile getirildiği söylenebilir. Ulusal düzeyde bir verimlilik örgütünün kuruluşuna yönelik ilk adımlar ise 1940’ların sonlarında atılmış. Birkaç mühendis ve iktisatçının bir araya gelerek 1948 yılında kurdukları “Sınai Sevk ve İdare Cemiyeti”, sanayi işletmelerinde eğitim yoluyla verimliliği artırma yöntemlerinin tanıtılmasını amaçlıyor ve bir bakıma, bugünkü verimlilik merkezinin çekirdeğini oluşturuyor.

O sıralar, Türkiye de “Marshall Yardım Planı” içinde yer alıyordu. Ayrıca, 1949’da Dünya Bankası’ndan gelen bir heyet Türkiye’nin ekonomik gelişme sorunlarını inceleyerek verimlilik konusu üzerinde önemle duran bir rapor veriyor. Birkaç yıl daha geçtikten sonra, 1953’te Amerikan Hükümeti Karşılıklı Güvenlik Örgütü (o zamanki adıyla MSA, sonraki adıyla AID) Ankara Misyonu Başkanı olan bir Amerikalı senatör Dışişleri Bakanlığı’na başvuruyor. Başvuru gerekçesi, “Moody Fund” diye adlandırılan bir fon çerçevesinde Türkiye’ye 1 milyon dolarlık bir kaynak aktarılması için hazırlanacak proje. Bunun üzerine 25 Haziran 1953 tarihinde bir anlaşma imzalanıyor. Bu anlaşamaya göre, adı geçen kaynağın bir bölümünün işçi ve yönetici yetiştirme programlarına ayrılması, ayrıca üzerinde uzlaşmaya varılacak bir bölümünün de daha verimli inşaat tekniklerinin geliştirilmesi gibi amaçlarla konut kooperatiflerine aktarılması, bir de küçük ve orta boy tüketim maddeleri sanayiinin geliştirilmesi için kullanılması imkanlarının gözden geçirilmesi öngörülüyor. Ancak, asıl amaç, Türkiye’de bir verimlilik programının geliştirilmesi ve bir merkezin kurulmasıdır. Anlaşmanın son maddesi şu şekildedir: “İşbu anlaşma tahtında prodüktivite projeleri ve programları için temin edilmiş olan fonların bir prodüktivite merkezinin kurulabilmesini teminen işbu anlaşma tarihinden itibaren iki yıl zarfında sarf edilmesi derpiş edilmiştir.”

Bu anlaşmadan sonra, ayrılan kaynağın harcanmasında bir takım sorunlar çıkınca, 25 Haziran 1954 tarihli bir kararname ile ek bir anlaşma yetkisi veriliyor ve yeni anlaşma ile de “İşletmeler, İktisat ve Ticaret, Çalışma, Maarif, Maliye Bakanlıkları ile Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı temsilcilerinden mürekkep bir “Bakanlıklararası Prodüktivite Komitesi kurulması” kararlaştırılıyor. İşte bu komiteyi bugünkü Milli Prodüktivite Merkezi’nin ilk biçimi olarak kabul etmek mümkün.

Ancak, bu komite, ana anlaşmada öngörüldüğü gibi MPM’nin iki yıl içinde kurulmasını gerçekleştiremiyor. Buna karşılık, süre dolsa da Komite’nin çalışmalarını sürdürüp bir yasa taslağı hazırlaması uygun olur düşüncesiyle, Sanayi ve Ticaret Bakanlıkları aracılığıyla iktisadi devlet teşekküllerinden 300000 TL. yıllık yardım sağlanarak 1960 yılına kadar gelinebiliyor. O yıl bu yardımların da kesilmesi üzerine, Komite bazı kamu kuruluşlarına ücretli danışmanlık yaparak ayakta kalma yolunu seçiyor. Sonunda, 1965’te MPM’nin kuruluşundan sonra, Bakanlıklararası Prodüktivite Komitesi MPM’ye katılarak hukuki varlığına son veriyor.

Yaklaşık 11 yıl süren Komite döneminde İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa, Eskişehir, Kayseri gibi illerde yöneticilik konularında eğitim programları düzenleniyor; ayrıca, sendikacılık, toplu sözleşme, ücretler ve iş değerlendirme seminerleri yapılıyor. Öte yandan, devlet kesiminde “reorganizasyon” çalışmalarına ilişkin ilk adımlar bu Komite dönemindeki danışmanlık hizmetleri çerçevesinde atılıyor; önce İstanbul Sular İdaresi’nde, sonra PTT, Sümerbank, MKE, SEKA gibi kamu kuruluşlarında bu tür çalışmalar yürütülüyor. Dökümcülük ve tekstil işkollarında birtakım çalışmalar başlatılıyor. Ayrıca, kitap, dergi, broşür biçiminde toplam 44 yayın çıkartılıyor.

MPM’nin kuruluşu, şu anda yürürlükte olan 580 sayılı Kuruluş Kanunu ile ilgili tasarının 1 Ekim 1962’de Bakanlar Kurulu’nca TBMM’ye sunulmasından sonra yasalaştığı 8 Nisan 1965 tarihine kadar geçen iki buçuk yıllık bir sürenin sonunda gerçekleşiyor. Tartışmalar sırasında, 1960’tan sonra kurulan DPT, TÜBİTAK gibi kuruluşların yanında bir de MPM’nin kurulmasıyla aynı ya da benzer alanlarda çalışan birçok kuruluşun bulunmasının yaratacağı tekrarlara, savurganlığa ve otorite kargaşasına dikkat çekiliyor; Merkezden çözümü beklenen sorunları her kuruluşun kendi içinde çözebileceği ileri sürülüyor; konunun aceleye getirildiği yolunda eleştiriler de yapılıyor. Ancak, böyle bir Merkezin bilimsel çalışmaların yanı sıra pratiğe de yönelik bir kuruluş olacağı, dünyada pek çok benzerinin başarıyla faaliyet gösterdiği, zaten 10 yılı aşkın bir süredir de bu konudaki çalışmaların sürdürülmekte olduğu ve artık daha sağlam, daha kalıcı temeller üzerinde verimlilik çalışmalarının yürütülmesi gerektiği gibi görüşlerle savunulan tasarı kabul görerek 17 Nisan 1965 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe giriyor.”

Tıpkı Avrupa’daki emsallerinde olduğu gibi MPM de, işçi-işveren-hükümet’ten oluşan üçlü yapı modeliyle yönetiliyor. Bu üç ana kesimin verimliliğin artırılmasından çıkarı olduğu gerekçesiyle, verimlilik hareketinin ulusal düzeyde eşgüdümünü, yönlendirilmesini ve güçlendirilmesini üstlenecek kuruluş olan MPM’nin örgütlenmesine, finansmanına ve yönetimine etkin bir şekilde katılmaları bu yasayla sağlanmıştır. Yasaya göre, 6 kişilik yönetim kurulunda bu üç kesimden birer temsilcinin bulunması zorunludur. Bunun dışında, MPM’nin en üst organı durumundaki Genel Kurul’da bu üç kesimin yanısıra, üniversiteler ve diğer bilimsel kurumlarla meslek oda ve kuruluşlarının temsilcilerine de yer verilmektedir.

İlk 25 yılında (1965-1990) MPM’nin uluslararası kuruluşlarla ilişkileri[2],

-         AID ve OECD organizasyonuyla 1967 yılında toplanan 2. Uluslararası Prodüktivite Kongresi’ne katılım,

-         1968 yılında EANPC’ye üyelik,

-         Başta OECD üyesi ülkeler olmak üzere çeşitli ülkelerle teknik işbirliği anlaşmaları kapsamında MPM uzmanlarının gerek yurt içinde, gerek yurtdışında eğitimi,

-         İngiliz Dokümantasyon Merkezi üyeliği,

-         Özel kütüphaneler ve Bilgi Birimleri Birliği (ASLIB) üyeliği,

-         Uluslararası İş Güvenliği ve İş Sağlığı Dokümantasyon Merkezi (CIS) üyeliği,

-         Eğitici Filmler Dağıtım Kuruluşu (INFORM) üyeliği,

-         1970’li yılların ilk yarısında Alman Ekonomisini Rasyonalleştirme Kurumu (RKW) ile teknik işbirliği,

-         1983 yılında ILO/UNDP ile “Organizasyon Geliştirme / Performans Artırma” konulu eğitim projesi,

-         1984 yılında Alman İş Etüdü ve İşletme Organizasyonu Derneği (REFA) ile “teknik işbirliği ve lisans anlaşması”nın imzalanması,

-         1987-1990 yıllarında REFA tarafından düzenlenen kurslarla 407 MPM uzmanının temel iş etüdü konusunda eğitilmesi,

-         1987 yılında Uluslararası Proje Yönetimi Birliği’ne (INTERNET) üyelik,

-         1988-1990 yıllarında REFA tarafından düzenlenen kurslarla 140 MPM uzmanının iş düzenleme, iş değerlendirme, teşvikli ücret sistemleri, iş öğretimi ve iş hukuku konularında eğitilmesi,

-         1989 yılında Uluslararası Proje Yönetimi Birliği ortak “Proje Yönetimi” konulu seminer projesi

olarak sıralanabilir.

MPM, daha sonraki yıllarda Dünya Verimlilik Bilimi Konfederasyonu’na (WCPS) da üye olmuş, 13-16 Nisan 1986’da Endonezya’nın başkenti Jakarta’da düzenlenen “5. Dünya Verimlilik Kongresi”ne MPM’yi ve verimlilik kampanyalarını tanıtıcı bir bildiriyle ve “8. Dünya Verimlilik Kongresi”ne özelleştirme ile ilgili bir konuda sunulan bir bildiriyle katılmıştır. Ayrıca, Tablo 1’den de görüldüğü gibi, 4-7 Haziran 1995’teki “9. Dünya Verimlilik Kongresi’ne İstanbul’da ev sahipliği yapmıştır. Bu kongrenin organizasyonuna MPM’nin yanısıra, çeşitli özel kuruluşların da katkısı olmuştur.

MPM’nin verimlilik artırıcı etkinlikleri kuruluş kanununa dayanarak belirlenmiş olup, verimlilik ölçme ve izleme, araştırma, eğitim, danışmanlık, basın ve halkla ilişkiler olarak 5 ana grupta toplanabilir.

Verimlilik ölçme ve izleme çalışmaları; her yıl DİE’nin verilerinden yola çıkarak hesaplanan sektörel verimlilik, üretim, istihdam ve işçi-saat göstergelerinden oluşan bir rapor ile gerektiğinde uluslararası verimlilik karşılaştırmaları içeren raporların hazırlanması ve yayınlanması, K.Kurosawa verimlilik modeli, veri zarflama gibi yeni verimlilik ölçme ve değerlendirme tekniklerinin tanıtımı ve uygulanması ile ilgili yayınların hazırlanması, işletme düzeyinde verimlilik ölçme ve izleme konusunda eğitim ve danışmanlık faaliyetlerinde bulunulması şeklinde özetlenebilir.

Araştırma çalışmaları; ülke, sektör veya işletme verimliliğini etkileyen güncel konularda literatür taramaları ve saha araştırmaları yaparak, sonuçlarının kitap yayınlarıyla kamu oyuna duyurulması olarak kısaca tanımlanabilir.

Eğitim çalışmaları; işletme düzeyinde çeşitli verimlilik artırıcı tekniklerin işletme yöneticilerine ve çalışanlarına yönelik olarak hazırlanan 1 gün – 3 hafta süren çeşitli seminerler yoluyla anlatılması faaliyetleridir. Bunun yanında, eldeki kısıtlı olanaklar çerçevesinde, MPM uzmanlarının ülke içindeki çeşitli eğitim ve seminerlere katılması yoluyla bilgi ve beceri düzeylerinin artırılması da hedeflenmektedir.

Danışmanlık çalışmaları; yine işletme düzeyinde, eğitimi verilen konulardaki verimlilik artırma tekniklerinin uygulanarak sonuçlarının yöneticilere bir rapor halinde sunulması ve işletmenin bu uygulamayı devam ettirebilmesini sağlayıcı tedbirlerin alınması faaliyetlerinden oluşmaktadır.

Basın ve halkla ilişkiler çabaları arasında; her ay geniş kitlelere yönelik çıkarılan Anahtar Gazetesi ve akademisyenlere yönelik 3 ayda bir (yılda 4 kez) çıkarılan Verimlilik Dergisi haber ve makale seçimleri ile tasarımlarının tamamlanarak basımlarının yapılmasının sağlanması, her ay Verimlilik Bülteni’nin hazırlanarak yerel basının ilgisine sunulması, üniversite, sanayi ve siyasilerle ilişki içerisinde çeşitli kongre, seminer, açık oturum, panel, brifing, vb. düzenlenmesi, yılın işçi, işveren ve iş adamları ödüllerinin verilmesi, verimlilikle ilgili her yıl belirlenen konularda yüksek lisans ve doktora tezlerinin desteklenmesi, MPM uzmanlarının hazırlayarak yayına sunduğu verimlilik ölçme, izleme ve diğer araştırma çalışmalarının yayın kurulunda incelenerek basımının gerçekleştirilmesi, toplumun çeşitli kesimlerinde verimlilik sohbet toplantılarının düzenlenmesi, vb. çalışmalar sayılabilir.

MPM’nin son yıllarda, yukarıda sayılan 5 ana gruptaki tüm çalışmaları yoğun bir şekilde kullanarak çeşitli illerdeki Sanayi ve Ticaret Odalarının desteğiyle il bazında Verimlilik Artırma Projeleri olmuştur. Bu projeler, 1998 yılında Gaziantep, Denizli ve Çorum’da, 1999 yılında Kayseri’de, 2000 yılında Afyon’da ve 2001 yılında Balıkesir’de gerçekleştirilmiştir. Bunun dışında, birkaç ilimizde de (Sivas, vb.) çeşitli konularda eğitim çalışmaları yine odalarla ilişkiler çerçevesinde yoğunlaştırılmıştır[3].

Gülnur SÖNMEZ

2002

---

[1]  A.g.e., Sayfa: 143

[2] MPM, 25 Yıl, Ankara, 1990, s:166-167’den özetlenmiştir.

[3]MPM’nin etkinlikleriyle ilgili ayrıntılı bilgi için, www.mpm.org sayfasına başvurulabilir. Bu araştırmanın yapıldığı 2000 yılından bu yana Verimlilik Artırma Projeleri yapılan il sayısında büyük artış oldu. Ayrıca, 2006 yılında, MPM’de Uluslar arası İlişkiler” bölümü kuruldu. 2006 yılında Çin’de yapılan Dünya Verimlilik Kongresi’ne katılımla MPM kütüphanesi yeni bir yayına daha kavuşmuş oldu.